Melek Avci

 

ENQERE - Berdevka TJK-E'yê Ayten Kaplan tekez kir ku fikra konfederalîzma jinan, ku ji hêla pêşengiya Tevgera Jinên Kurd ve hatiye teşekirin, ne tenê modelek rêxistinî ye, lê alternatîfek civakî ye ku ji hêla jinan ve li dijî pergala cîhanê ya ku ji hêla mêran ve tê serdest kirin û pêdiviyek jiyanî ye.

 

Lêgerîna jinan ji bo wekhevî û azadiyê êdî bi têkoşînên ku li deverên sînorkirî têne meşandin ve sînordar nîne. Êrîşên li ser jinan li çaraliyê cîhanê nîşan didin ku pergala serdest a mêran xwe bi guhertoyên cûrbecûr ji nû ve çêdike. Fikra konfederalîzma jinan, ku ji hêla Tevgera Jinên Kurd ve li ser bingeha îdeolojiya rizgariya jinan pêş xistiye, bersivek dîrokî û îdeolojîk e ji bo vê rewşê. Pirsgirêk êdî ne tenê gihîştina mafan e, lê belê pergala ku ew maf dê bi riya wê werin ewlekirin e. Ji ber vê yekê, yekîtiya jinan di têkoşîna wan a hevpar de xwe wekî bingehek neçar ji bo avakirina pergalek nû pêşkêş dike.

 

Berdevka TJK-E'yê Ayten Kaplan ev sîstem nirxand.

 

Ayten Kaplan di destpêkê de wiha got:"Ji ber ku ew ê navneteweyî be, şêweyê vê yekê bêtir tê nîqaşkirin, bi nîqaş û konferansên ku li parzemînan cuda pêk tên. Di dawiyê de, jin dê li hev bicivin û biryar bidin ka ew ê çi celeb tor be. Niha, ew dikare mîna Neteweyên Yekbûyî be, ji ber ku, bibêjin, hemî welat di nav NY'yê de nûnertiya xwe hene. Ew dikare wê formê bigire, lê di dawiyê de, em bawer dikin ku jin dê bikaribin rêxistin, avahî û kanalên ragihandinê bi xwe diyar bikin, an jî ev xebat çawa wekî torekê dê were cem hev. Sîstemek konfederal pir girîng e ji ber ku, dema ku em li kuştinên jinan dinêrin, NY hîn jî dibe ku li ser vê mijarê daxuyaniyên hejmarî bide, lê gelo ew dikare hemîyan bigire nav xwe? Gelo ew dikare hemî dozên kuştina jinan an tundûtûjiya li dijî jinan di warên cûda de bigire nav xwe? Kesayetek navneteweyî ya taybetî heye, lê ev hejmar bi çi pîvanan tê nirxandin û çi pîvan têne bikar anîn? Ev pir girîng in. Di vî warî de, sîstemek bêhempa ji bo jinan dê gelek tiştan eşkere bike. Ew ê hem hêza jinan eşkere bike û hem jî pirsgirêkên jinan ji perspektîfên cûda çareser bike. Ew ê jinan hem hêzdar bike ku desthilatdariya xwe di nav civakê de bikar bînin û hem jî çareseriyan bibînin. Nûnerên jinan ji gelek welatên cuda çend sal in li ser vê yekê dixebitin. Di demek nêzîk de, formasyonek fermî dê derkeve holê."

 

'Jin hatine paşguhkirin'

 

Ayten Kaplan bal bir ser qalibên tê xwestin jin di nava wan de bên bicihkirin û wiha pê de çû:"Di nîqaşan de, em dibêjin ku cudahî dewlemendiyek in, ku em jin in, ku bêyî ku nasnameya me çi be, em di dawiyê de wekî zayend jin in û ku her jin rewşekê dijî. Dibe ku wekî Tevgera Jinên Kurd, em di seranserê dîrokê de rastî zordariyê hatine, hatine paşguhkirin û heta rastî qirkirinê hatine, lê di heman demê de, jinan ev veguherandine hêzê, parastina xwe afirandine û parastina xwe ava kirine. Bi Jîneolojiyê re, em di derxistina jinan a ji tariya dîrokê de bi ser ketiye. Bê guman, ev bi saya hewldanên Rêber û îradeya ku wî daye jinan, bi rêya ketina jinan di wan qadan de bû. Niha, di rewşa heyî de, dibe ku modelek ji bo jinan hebe. Em li welatên qaşo demokratîk dijîn û ez bawer dikim ku divê em demokrasiyê ji nû ve pênase bikin, lê gava hûn li Ewropayê dinêrin, di bin kirasê modernîteyê de mafên qismî ji jinan re hatine dayîn. Jin dikarin xwe qismî îfade bikin, dibe ku heta kariyerên pîşeyî jî bişopînin, lê gava hûn di dawiyê de wê bixin bin ronahiyê, jin li her derê têne bindestkirin. Ew ne di mûçeyan de wekhev in, ne di nav civakê de wekhev in, ne di maf û qanûnê de wekhev in. Kuştinên jinan çêdibin û aliyê nedîtî yê vê yekê di nav civakê de tê jiyîn. Li Ewropayê jin tên kuştin, lê civak li hember vê pirsgirêkê tu bertek nîşan nade. Stargehên jinan, psîkolog hene, lê ew ji bo vê jinê ewlehiyê peyda nakin. Heta mala wê, çar dîwarên wê jî ne stargeha wê ya ewle ne. Niha, gava hûn li van hemûyan dinêrin, hûn dibînin ku ew di nav civakê de her tim tê paşguhkirin û marjînalîzekirin, her tim rastî gelek wesfên cihêreng tê û malbat bi rastî ne aram e. Her tişt bi jinê ve tê girêdan - helwesta wê, têkiliya wê bi hevjînê wê re li malê, têkiliya wê bi zarokê wê re. Li vir zîhniyetek heye ku jinan wekî lanetkirî dibîne, mîna ku mêr her gav ji hev cuda bin û ku mêr di vê yekê de ti para wan tune be, lê jin têne mehkûmkirin. Ev tam tiştê ku divê were şikandin e."

 

'Ev pergal bi jinan geş dibe'

 

Ayten Kaplan diyar kir ku pergala konfederal divê bê guman pêş bikeve û wiha got:"Ji ber krîza ku ji hêla pergala heyî ve tê jiyîn û şerên salan ên ji ber wê, jin zirarê dibînin, zarok zirarê dibînin, koçber dibin, komkujî, tecawiz li wan tên kirin û jin jî van tiştan dijîn. Û dema ku em vê dibînin, em hewcedariyek mezin ji bo pergalek bi rastî konfederal ji bo jinan dibînin, ji ber ku ew pergalek e ku bi jinan geş dibe. Em bawer dikin ku jin ji bo vî şerî, ji bo krîza pergalê bi xwe çareseriyên wan hene û divê ev çareserî werin parvekirin, veguherînin daxwazan û li ser pergalan werin ferzkirin. Ez dixwazim dîsa vê xalê tekez bikim: Pergala konfederal divê bê guman pêş bikeve."