Lêkolînkirina Riya Aştiya Civakî û Komîsyona Pêvajoya Çareseriyê

 

Melek Avci

 

ENQERE – Di xebata "Komîsyona Lêkolîna Rêyên Aştiya Civakî û Pêvajoya Aştiyê" de, ku di sala 2013’an de hate damezrandin, nebûna têkiliya rasterast bi Abdullah Ocalan re û temsîliyeta Kurdan a bi sînor rê li ber kûrbûna pêvajoya aştiyê girt. Perspektîfa navendî ya "têkoşîna li dijî terorê" daxwazên dîrokî û siyasî yên gelê Kurd tarî kir. Gelo vê carê jî heman tişt wê bibe?

 

Di hewldana çareserkirina pirsgirêka Kurd de, ku wekî "Pêvajoya Çareseriyê" tê zanîn, ku serdema 2013-2015’an digire nav xwe, me avahiya Komîteya Mirovên Aqilmend, rexneyên wê yên li ser kêmasiyên wê û têkçûna wê ya ku di pêvajoya çareseriyê de bibe hêzek bi bandor lêkolîn kir.

 

Wekî ku em îro nîqaş dikin, ji bo fêmkirina ka çi kar divê ji duh cuda were kirin, du sazî hatin erkdarkirin da ku aliyên civakî û parlemanî yên pêvajoya 2013-2015’an pêk bînin. Ya duyemîn ji van saziyan "Komîsyona Lêkolînê ya Parlamentoyê ya ku ji bo Lêkolîna Rêyên Aştiya Civakî û Nirxandina Pêvajoya Aştiyê hatiye Damezrandin" bû, ku di dema pêvajoyê de hate damezrandin û 120 rojan xebitî.

 

Di 9’ê Gulanê de komîsyonek sê-mehî hate damezrandin.

 

Di sala 2013’an de, dema ku sîstema parlementerî di meriyetê de bû, pêwîstiya komîsyonek ji bo şopandina pêvajoya aştiyê û agahdarkirina raya giştî hate hîskirin. Di 9’ê Nîsana 2013’an de sê pêşniyarên lêpirsînê yên cuda ji bo avakirina komîsyonê ji Parlamentoyê re hatin pêşkêş kirin. Ev pêşniyar ji aliyê Parlamentoyê ve hatin pejirandin û 17 endamên parlementoyê ji bo demek diyarkirî hatin tayîn kirin. Piştî ku endamên komîsyonê ragihandin ku ew ê di 8’ê Gulana 2013’an de ji bo agahdarkirina raya giştî li ser pêvajoyê cara yekem bicivin, hilbijartina endamên "Komîsyona Lêpirsîna Parlementoyê ya ku ji bo Lêkolîna Rêyên Aştiya Civakî û Nirxandina Pêvajoya Aştiyê hatiye Damezrandin" di 9’ê Gulanê de qediya û damezrandina wê di Rojnameya Fermî de hate ragihandin.

 

Di nav sedemên avakirina komîsyonê de "rastiya ku pirsgirêk tenê bi polîtîkayên ewlehiyê nayê çareser kirin; ku divê hewl were dayîn ku pirsgirêk di nav prensîbên demokratîk de were çareser kirin; ku komîsyonek ku di nav Parlamentoyê de hatiye damezrandin divê bi lezgînî li çareseriyan bigere û ji bo xebitandina kanalên siyasî yên demokratîk tedbîran bigire."

 

Di destpêkê de, komîsyon ji bo sê mehan hatibû plankirin ku bixebite, bi rêkeftina ku ev heyam heke pêwîst be dikare were dirêjkirin. Komîsyonê di mehên Gulan, Hezîran û Tîrmehê de 90 rojan xebitî, û di 24’ê Cotmehê de, xebata xwe ji bo mehek din dirêj kir, bi tevahî 120 roj.

 

Endamên Komîsyonê: 10 AKP, 1 BDP

 

Endamên seretayî yên komîsyonê bi biryara ku di Rojnameya Fermî de hat weşandin hatin diyarkirin. Endamên komîsyonê 10 parlementerên AKP’ê û 1 parlementerê BDP’ê bûn: Naci Bostanci, parlementerê wê demê yê Amasyayê; Parlamenterê Rihayê Abdulkerim Gok; Parlamenterê Çankiriyê Îdrîs Şahîn; Parlamentera Edeneyê Fatoş Gurkan; Parlamenterê Adiyemanê Mehmet Metîner; Parlamenterê Afyonê Halîl Ûrûn; Parlamenterê Enqereyê Yalçin Akdogan; Parlamenterê Êlihê Ziyer Ozdemîr; Parlamenterê Amedê Mehmet Suleyman Hamzaogullari; Parlamenterê Wanê Fatîh Çîftçî; û ji BDP'ê parlementerê Bedlîsê Husamettin Zenderlioglu. Hema bêje hemû endamên komîsyonê parlamenterên AKP'ê bûn. Di komîsyonê de muxalefet (CHP - wê demê MHP) cih negirt. Li aliyê din BDP tenê bi endamekî dihat temsîlkirin. Vê yekê pêvajoya biryargirtinê asteng kir.

 

Komîsyonê 24 rûniştinên cuda li dar xistin û 43 pisporên mijarên cuda û akademîsyen guhdarî kirin. Şaredarê Esenyurt Prof. Dr. Ahmet Ozer di nav kesên ku wê demê pêşkêşî komîsyonê kirin de bû. Van pisporan hewl dan ku li ser gelek mijaran, di nav de civaknasî, psîkolojî, hiqûq, dîrok û zanista siyasî, pêşniyaran pêşkêş bikin.

 

Komîsyonê her wiha bi tevahî 129 axaftvanên li bajarên cuda, di nav de malbatên kesên ku di şer de hatine kuştin û gerîlayên PKKê, guhdarî kir.

 

Raportek 450 rûpelî hate amadekirin

 

Piştî van hemû xebatan, komîsyonê di 2’ê Kanûna 2013’an de raporek 450 rûpelî li ser pêvajoya aştiyê bi sernavê "Rapora Komîsyona Lêkolînê ya Parlamentoyê ya ku ji bo Lêkolîna Rêyên Aştiya Civakî û Nirxandina Pêvajoya Aştiyê hatiye Damezrandin" ji çapemeniyê re weşand û rapor pêşkêşî Civata Giştî ya Parlamentoyê hate kirin.

 

Raport li şûna ewlehiyê, li ser aliyên aborî, civakî, çandî û yasayî yên ku ji ber pirsgirêka çaresernekirî ya Kurd bandor bûne, disekine. Wê ezmûnên aştiyê li welatên cûda lêkolîn kir û pêşniyarên polîtîkayê yên berbiçav, wekî perwerdehiya bi zimanê dayikê, reformên rêveberiya herêmî, efûya giştî û ji nû ve entegrekirinê destnîşan kir.

 

Rexne û Rapora Alternatîf a ji BDP’ê

 

Piştî weşandina raporê ji raya giştî re, BDP’ê ragihand ku di amadekirina raporê de, ku ji hêla komîsyonek ji parlamenterên AKP’ê pêk tê, nerînên siyasî yên bingehîn û hesasiyetên partiyê hatine paşguh kirin. Bi taybetî rexne li komîsyonê kir ku bi zanebûn peyva "pirsgirêka Kurd" bikar neaniye, tevî ku di tevahiya raporê de gelek caran behsa vê mijarê kiriye.

 

BDP’ê her wiha paşxaneya dîrokî ya ku ji hêla komîsyonê ve di rapora alternatîf de hatiye pêşkêş kirin ne bes dît û şîrove kir: "Her çend rapor bi giranî koka pirsgirêka Kurd bi pratîkên serdema yek-partî û rejîma leşkerî ya 12’ê Îlonê ve girêdide jî, kokên dîrokî yên pirsgirêkê bi rastî vedigerin destpêka hewldanên navendîkirinê yên Împeratoriya Osmanî." Wekî din, wê îdia kir ku nîşandana serdema piştî-AKPê wekî "serdema reformên demokratîk" ne realîst e.

 

Têkilî di navbera komîsyon û Îmraliyê de tune ye

 

Rapora alternatîf tekez kir ku pêdivî ye ku şert û mercên Abdullah Ocalan ji nû ve werin saz kirin da ku beşdariya wî ya bi bandor di pêvajoya danûstandinan de were misoger kirin. BDP’ê got wan diyar kir ku wan ji komîsyonê re pêşniyar kiribû ku hevdîtinek rasterast bi Abdullah Ocalan re were kirin, lê ev hevdîtin pêk nehat, û ev yek di raporê de wekî "kêmasiyeke cidî" hatiye rêzkirin.

 

Rêziknameya Yasayî û Entegrasyon

 

Her wiha, hate gotin ku divê rêziknameyên yasayî yên ku rê li ber Abdullah Ocalan vekin da ku çalakiya siyasî ya çalak bike, di zûtirîn dem de werin destnîşankirin û bicîh kirin. Di encamnameya raporê de tekez li ser pêwîstiya avakirina parastinên yasayî ji bo gerîlayên ku çekên xwe deynin hate kirin.

 

Daxuyaniya "Piştî misogerkirina bingeha siyaseta demokratîk, divê derfet werin afirandin da ku hemî hêmanên çekdar di jiyana siyasî de werin entegre kirin" ji bo pêşveçûna pêvajoyê tekez li ser binesaziya yasayî û siyasî kir.

 

Di rapora alternatîf a BDP’ê de her wiha pêwîstiya avakirina "Komîsyonên Lêkolîna Rastiyê û Lihevhatinê" ji bo rûbirûbûna bi rabirdûyê re jî hate destnîşankirin.

 

Sibê: Sînorên Komîsyona 2013’an û dûrxistina jinan a ji pêvajoyê