Pelşin Çetinkaya

 

AMED - Yeni yıla girerken Alevilerin her yıl kutladığı Gaxan Bayramı’na dair konuşan Alevi Gülizar Konak, günlerce süren bu bayramın zengin ve rengarenk bir içeriğe sahip olduğunu kaydetti.

 

Alevi geleneklerinde yeni yıla giriş olarak kabul edilen Gaxan (Gağan, Khal), her yıl 21 Aralık-13 Ocak arasında kutlanıyor. Gaxan Bayramı aynı zamanda Kirmanckî’de Aralık ayına verilen bir isim. Gaxan Kutlaması vadilerden başlar, dağ eteklerindeki köylere doğru yükselir ve toplam dört hafta boyunca sürer. Bitimine doğru ise üç gün oruç tutulur. 

 

 

Ayrıca Gaxan’da Xarpet (Elazığ) yöresindeki Zaza Aleviler bu bayramda üç tane niyaz ekmeği (Bıçıke, Pêsare) pişirirler. Birini komşulara dağıtırlar, birini kendileri ve ev halkı için pişirirler, üçüncüsünü ise, yani en ufağını, Bıçıke (simit şeklinde) kuşlar için pişirirler. Bunu daha çok çocuklara verirler; çocuklar da bunu ufak ufak parçalara böler ve kuşlara dağıtır. Bunu daha çok çeşme başlarında, su alınırken yaparlar. Ayrıca çeşme başında, ibadetin çok önemli bir parçası olarak çıra-mum yakılır. Bir niyaz parçası bu mumun yanına konulur. Bir avuç dani de oraya bırakılır kuşlar için. Gaxan’ın bitimi ise güzel oyunlarla kutlanır. Örneğin Khalkek (Kambucuk), Khalo Gağan (Gağan Dede), Khalo Gağan u Veyvike (Khalo Gağan ve Gelini), Dewa (Deve oyunu). Bu oyun; gençlerden birkaç kişi deve rolüne girer, kapı kapı gezer, heyecan yaratır, bazen dişler gibi yapar, iğne-çuvaldız batırır gibi korkutur. Bu oyunlar genellikle çocuklar ve gençler içindir, zaten gençler tarafından hazırlanır ve sergilenir.

 

Dersimli olan Alevi Gülizar Konak, her yıl kutladıkları Gaxan Bayramı’nı anlattı: “Yıllardır yeni yılı Gaxan’la kutlayan Dersimliler, Gaxan olarak bilinen bir ritüel ile yeni yılı karşılayıp eski yılı uğurluyor. Gaxan Bayramı, Hicri takvimine göre yeni yıla giriş olarak kabul edilen ve her yıl Aralık ayının son haftası ve Ocak ayının ilk haftasında kutlanıyor. Gaxan festivali 3 gün sürüyor. Perşembe günü hazırlanıp ev temizliyorlar ve hayvanlara bakıyorlar. Yaptıkları yemeğe de dögecek denir. Yiyeceği getirip tavaya koyuyorlar, üzerine yağ sürüp tavaya dambıl gibi bir çubuk koyuyorlar. Çubuk kaşığa düşerse zengin olacağına inanılıyor ve diğer yandan çocuklar evde para ya da eşya arıyor. Eğlenerek, gülüp kahkaha atarak geçiriyorlar.

 

 

Huzurun ve barışın gelmesi için ev ev geziyoruz, insanlara dua ediyoruz. ‘Khalık u Fatık’ oyunu oynuyoruz. Evlerden topladığımız yiyecekleri birlikte pişirip yiyoruz. Küs olan insanlar Gaxan’da barışıyor. Hicri takvime dayalı olarak, halk arasında çeşitli ritüel ve gelenekler içerir. Gaxan, aynı zamanda üç aylık ibadet dönemi olan (Khal) Gaxan’ın başlangıcını oluştururken, aynı zamanda Hızır ile Heftamal figürlerine bağlanır.”