‘Tedayê komelî bêvengî cinîyan rê ferz keno’  

2025-10-06 11:04:12


	 

	Buşra Turan

	 

	WAN - Kedkarê şaredarî ke Mûş, Ebex û Qelqelî de derheqê şîdetî û qetilbîyayîşê biguman ê cinîyan de ercnayîş kerd, wina va: “Wextê cinî ver bi întîxarî şî, vanê ‘psîkolojîya înan xirab bî’. La sebebê esasî nimnenê. Cinî hem hetê keyeyî hem zî hetê mêrdan ra zordarî vînenê.”

	 

	Kurdistan û Tirkîya de şîdetê cinîyan ser roj bi roje zêde beno. Sazgehê cinîyan va ke caardişê îqtîdarî şîdetê merdan zêde keno û rayîrberdişê herêmî zî semedê dewlete polîtîkayanê ke vernîya şîdetî girewto viraznê, xebatan kenê. Koordînatora Cinîyan û Zanistî ya Xizmetanê Keyeyî Işik Akman, kedkara Midûrîya Xebatanê Cinîyan a Şaredarîya Ebaxî Sakîne Baydar û kedkara Midûrîya Polîtîkayanê Cinîyan a Şaredarîya Qelqelî Sebîha Ayaz derheqê xebatan de qal kerd.

	 

	‘Zordarîya cinîyan ser zaf bi tesîr o’

	 

	Koordînatora Cinîyan û Zanistî ya Xizmetanê Keyeyî Işik Akman derheqê xebatanê cinîyan û çimdarîyê xo yê derheqê wareyî de ercnayîş kerd û va derheqê cinîyan de xebata anketî virazîyaya. Işik Akman wina va: “Ma xo amade kenê ke merkezê piştgîrîyê akerê. Merkezê ma yê boydayîşî çalak o. Wextê ke ma vejîyayî anketan ma tersê cinîyan çimê înan de dî. Reyan tutê înan înan dir bîyî. Wexto ke tutan çîyêk vatêne dayîkan cade înan bêveng kerdêne. Semedê zordarîya komelî cinîyan ser o zaf bi tesîr o. Cinî vanê ‘eke ez vajî mêrdeyê mi do mi ra fek vera bido’. Semedê nê zî qalê şîdetî nêkenê. Cinîyê ma ke înan dir pêvînayîş kerd ma ra pers kerdî ‘şima zanayîşanê ma pare nêkenê, wina nê?’ Her ke ma qal kenê hîna zaf rehet benê. Vanê, ma şîdet zaf dîyo. Vanê tutê ma pîl bîyî, piştgîrîya ma kenê.”

	 

	‘Cinî têgehê şîdetî nêzanenê’

	 

	Işik Akman va ke cinî, têgehê şîdetî de qelsîyê hişmendî ciwîyenê û wina va: “Cinî şîdet nêşinasnenê û problemê tewr pîlî nêzanenê. Înan vanê şîdet tena fîzîkî yo. La şîdetê psîkolojîk, ekonomî est ê. Wexto ke şîdetê fîzîkî çinbo, vanê şîdet çin o. La wexto ke qal kenê zaf zelal aseno ke şîdetê psîkolojîk vînenê. Ma derheqê nê de xebate kenê. Ma merkezê komelî yê keyeyî de yewbînan benê û şêwrmendê keyeyî zî tewrê benê. Zaf rey şêwrmendî zî vanê ‘nê çîyî mabêne cinî û camêrdan de normal o’ û şîdet normal kenê. Ma eşkenê vajê ke bi îlankerdişê serra keyeyî ra, şîdetê cinîyan ser o zêde kewt rojeve.”

	 

	‘Perwerdeyê hişmendî muhîm o’

	 

	Işik Akman bale ant perwerdeyê hişmendî ser û wina va: “Baroyî die protokolê ma est ê. Na çarçewaya de ma plan kenê ke tax bi taxe bigêrê û tewirê şîdetî cinîyan rê eşkera bikerê. Bi taybetî şîdetê ekonomî, hetê zaf cinîyan ra nêşinasîyeno. Eke ma yew bibê û yewbînan dir xebate bikerê, hişmendî eşkera beno.”

	 

	‘Muracatî roj bi roje zêde beno’

	 

	Kedkara Midûrîya Xebatanê Cinîyan a Şaredarîya Ebaxî Sakîne Baydar va ke xebatê wareyê derheqê cinîyan de dewam kenê û va yewîneya cinîyan û keyeyê boydayîşî akerdî. Sakîne Baydar wina va: “Muracatê cinîyanê derheqê şîdetî de roj bi roje zêde benê. Heta ke newe zewicîyayî yenê û vanê ma wazenê fek înan ra vera bidê. Cinîyê ke tutê înan est ê, wazenê tutanê xo bigîrê û têkoşînê nê danê. Di aşmê peynîyan de Ebaxî de zaf zêde qetilkerdiş û întîxarê cinîyan est o. Problemê ekonomî, şîdetê mêrdan cinîyan zordarî keno û ver bi întîxarî şinê.”

	 

	‘Armanca ma pêşîgirewtîşê qetilkerdişê cinîyan o’

	 

	Sakîne Baydar va ke di di aşmê peynîyan de 5-6 qetilbîyayîşê biguman ameyî cuyayîş û wina dewam kerd: “Hemverê şîdetî de hevalê ma yê cinîyan psîkologan dir xebate kenê. Cinîyê ke dewaya fekveradayîşî akenê, tehdîdan dir rî bi rî yenê. Dimayê ke psîkologa ma ameye, zaf muracatî bî. Cinî yenê wazenê qal bikerê. Armancê ma vernîgirewtişê şîdetê cinîyan o.”

	 

	‘Mêrdeyî hewl danê serê hedîse bigîrê’

	 

	Kedkara Midûrîya Polîtîkayanê Cinîyan a Şaredarîya Qelqelî Sebîha Ayaz derheqê xebatan de qal kerd û va ke zaf dewan de kombîyeyîş kerdî û avûkatan dir piştgîrîya huqûqî dayî cinîyan. Sebîha Ayaz qalkerdişê xo wina dewam kerd: “Cinî ameyî waştişê xo vatî. Va ‘şima senî eşkenê hetkarîya ma bikerê?’ Ma ser waştişê cinîyan Qelqelî de keyeyê boydayîşî akerd. Qelqelî de întîxarê cinîyan zaf o. Ma na mesele de xebate kenê. Ma bi hemşaredar, hevalê ma yê cinî û avûkatan dir şinê verê cinîyan. Cinî ma çar dêsan de ameyî tengazar kerdiş. Wextê cinî întîxar kenê, vanê ‘psîkolojîyê aye xirab bî’. Bi taybetî mêrdeyî wina vanê û wazenê serê hedîse bigîrê. Hem keye hem mêrde zordarî cinîyan ser o kenê. Cinî wazenê cayêk de xebate bikerê la asteng benê. Semedê nê zî bixobawerê zî nêmenda. Wexto ke ma şinê verê cinîyan vanê ‘ma şima ra hêz girewt, baş o şima ameyî, baş o sazgehêk wina ame akerdiş’. Ameyîşê cinîyan do vernîya întîxaran zî bigîro. Ez bi nê bawer kena.”