Înşakirina pergala civakî (8) 2025-08-12 09:06:21   Di dîrokê de şopên jiyana komînal    Leyla Ayaz   NAVENDA NÛÇEYAN - Pergala jiyana komîn di her serdemê de bi şêweyên cûda derdikevin holê, li dijî desthilatdariya otorîter wek modelek civakî ya alternatîf pêşketiye û li ser nirxên wekhevî, azadî û jiyana hevbeş hatiye sazkirin.    Komîn di her serdemê de bi awayên cûda derketine holê û di dîroka mirovahiyê de hilgirên îdealeke alternatîf a jiyanê bûne ku li ser bingeha wekhevî, azadî, milkê hevpar û hevgirtina kolektîf hatiye avakirin. Modelên jiyana alternatîf ên ku li dijî şêweyên desthilatdariya serdest hatine pêşxistin ne tenê nîşanên berxwedanê lê di heman demê de nîşanên lêgerîna civakbûnek nû jî hildigirin.    Di vê beşa dosyayê de, em şopa dîrokî ya şêweyên jiyana komînal radixin ber çawan.    Civakên yekem ên komînal    10,000 BZ – 3000 BZ, Mezopotamya ku di navbera Çemên Firat û Dicle de ye, wekî yek ji herêmên pêşîn ku çandinî, xwedîkirina heywanan û jiyana niştecîbûnê lê dest pê kiriye, xwedî cihekî dîrokî yê girîng e. Di vê serdemê de, civak berî ku têgeha milkiyetê derneketibe holê, xwedî avahiyek bûn. Erd, amûrên hilberînê û berhem bi hev re dihatin parvekirin û şêwaza jiyanê li ser prensîbên komînal bû.   Di civakên komînal de, jinan di çalakiyên hilberîn û rêveberiyê de roleke navendî dilîstin. Ew di pêvajoyên hilberînê yên bingehîn de wekî çandinî, xwedîkirina heywanan, parastina tovan û hilberandina xwarinê pêşengî dikirin. Rêbazên jiyanê di vê serdemê de ne tenê li ser hilberîna bi hev re, lê di heman demê de li ser hilberîna ji bo hev jî bûn. Keda jinan di hilberîn û belavkirina xwarinê û her weha di lênihêrîna tenduristiyê, perwerdehiyê, lênêrîna zarokan, huner û çalakiyên çandî de roleke bingehîn dilîze. Van beşdariyan ne tenê hilberîna fîzîkî lê di heman demê de hilberîna hestyarî û civakî jî dihewîne.   Zerdeştî û jiyana hevbeş   Zerdeştîtî doktrînek kevnar bû ku li dora salên 1500-1000 berî zayînê li Îranê derket holê û li ser hilbijartinên exlaqî yên takekesan ava bû. Ev felsefe ku têkoşîna gerdûnî ya di navbera qencî (Aşa) û xerabî (Druj) de rave dike, li ser şiyana takekesî ya parastina hevsengiya civakî bi hilbijartina jiyana rast ava bû. Di bin rêberiya Ahura Mazda de, her takekesî dikaribû bi îradeya xwe ya exlaqî xwe bi qenciyê re li hev bike, bi vî rengî hem aştiya takekesî û hem jî ya kolektîf misoger kir.   Di vê qonaxa destpêkê ya Zerdeştîtiyê de, rêzgirtina ji bo xwezayê û hesta berpirsiyariyê di nav civakê de pir girîng bûn. Hêmanên xwezayî yên wekî agir, av, hewa û erd pîroz dihatin hesibandin û erdemên wekî xebat, alîkarî û parvekirin wekî kevirên bingehîn ên ahenga civakî û jiyana kolektîf dihatin hesibandin. Di van aliyan de, Zerdeştîtî pergalek exlaqî pêşkêş kir ku bi şêwazên jiyana hevbeş ên destpêkê re li hev dihat. Lê belê di dema Împeratoriya Sasaniyan de guherînek mezin derbas kir. Zerdeştî wekî ola fermî ya dewletê hate ragihandin. Nirxên hevpar ên li ser parvekirina wekhev a çavkaniyên civakî cîh dan îmtiyaz, hiyerarşî û pîrozkirina milkê. Dogmayên olî, bi pêşkêşkirina newekheviyên civakî wekî beşek ji rêziknameyek xwezayî û îlahî, avahiya hevpar hilweşand.   Riyek ber bi jiyana hevbeş: Manîheîzm   Civakên Manî ku di sedsala 3’yan a PZ de li Împeratoriya Sasaniyan derketin holê, doktrînek gerdûnî ava kirin ku hem li ser azadiya takekesî û hem jî li ser jiyana kolektîf disekine. Civakên Manî şêwazek jiyana komînal pêş xistin ku tê de milk û hilberîn hatin komînalîzekirin û pratîkên wekî xwarina bê goşt û bêtundûtûjî hatin pejirandin. Jin tevlî çîna elit a ruhanî bû, rakirina qedexeyên xwedîbûna milk û zewac rê li ber wekheviya zayendî vekir. Ev nêzîkatî bandor li herêmên cihêreng kir, ji Xaganata Uygur bigire heya Împeratoriya Bîzansî û Bogomil û Katarên Ewropayê, modelên civakî yên alternatîf li ser bingeha huner, hilberîn û aştiyê pêş xist. Manî mîmarê doktrînek e ku pergalên baweriyê yên cihêreng yek dike, azadiya takekesî pîroz dike û jiyana kolektîf li ser bingehek exlaqî bilind dike. Fêrkirinên wî ne tenê olek lê di heman demê de nêrînek cîhanê ya piralî jî pêşkêş kir ku di seranserê serdeman de îlhama ramana jiyana komînal daye.   Li Rojhilata Navîn mîrateya jiyana komînal    Mazdekizm, sîstemeke ramanê ya şoreşger e ku di sedsala 5'an de di serdema Împeratoriya Sasaniyan de derketiye holê, milkê taybet red dike û jiyana kolektîf û wekhev diparêze. Damezrînerê wê, Mazdek, berhevkirina dewlemendiyê û xwedîtiya takekesî wekî çavkaniya newekheviya civakî dibîne û pêşniyar dike ku hemî mal û çavkanî ji bo karanîna giştî werin peyda kirin. Bi pênasekirina jinan wekî endamên wekhev û çalak ên vê şêwaza jiyanê, wî helwestek radîkal li dijî rêziknameya baviksalar a wê demê girt.   Mazdek bingeha exlaqî ya Zerdeştiyê ji nû ve şîrove kir, milkê taybet red kir û prensîbên wekî wekhevî, jiyana hevbeş û îradeya gel parast. Bi vî awayî, bingeha exlaqî ya kolektîf a Zerdeştiyê bi rêya Mazdekîzmê veguherî berxwedana siyasî ku beşdariyeke girîng li bîra dîrokî ya hevbeş a Rojhilata Navîn kir. Berxwedana aştiyane, bêtundî û beşdariya gel di biryardana hevbeş de di nav prensîbên bingehîn ên doktrînê de bûn. Her çend ev raman demekê ji hêla hukumdarê Sasaniyan I. Kavad ve hatin piştgirî kirin jî, tevger ji ber berteka arîstokrasî û keşîşan hate tepeserkirin û Mazdek û gelek şopînerên wî hatin kuştin.   Hurremîzm: Perspektîfeke wekheviyê   Hurremîzm wekî berdewamiya Mazdekîzmê, tevgera wekheviyê ya ku di sedsala 5’an de li Îranê derket holê, pêş ket û veguherî felsefeyeke berxwedanê ya ku li ser azadiya jinan disekine. Piştî mirina Mazdek, hevjîna wî, Hurrem, erkê belavkirina prensîbên wî yên wekheviya civakî û jiyana hevbeş girt ser xwe, bi vî awayî hem serhildaneke rewşenbîrî û hem jî civakî li dijî avahiya baviksalar a dîrokê nîşan da.   Mazdekîzm, doktrîneke civakî bû ku li dijî milkê taybet bû û ji bo bikaranîna hevbeş a mal û çavkaniyan ji hêla civakê ve dihat parastin. Ev nêzîkatî li ser rakirina cudahiyên çînî, redkirina îmtiyazên olî û parvekirina hilberînê ji bo sûda civakê bû. Hurrem, dema ku van ramanan parast, perspektîfa azadî û wekheviya jinan tevlî kir, şîrovekirinek jiyana hevbeş a li ser jinan pêş xist. Her çend çavkaniyên dîrokî di derbarê Hurremê de agahdariyên sînorkirî pêşkêş dikin jî, hin tomarên Îslamî nîşan didin ku wê mîrata rewşenbîrî domandiye. Şîyana wê ya rêxistinkirina şopînerên xwe û berdewamiya berxwedanê piştî Mazdekiyê nîşan dide ku Hurrem ne tenê kesayetek sembolîk bû, lê kesayetek dîrokî ya berbiçav bû. Ev yek rola piştrast û dilniya ya jinan di berxwedanê de tekez dike. Hurrem di nav gel de wekî kesayetek rêxistinker û seferberker rêzgirtinek mezin bi dest xist, ne wekî rêberek rasterast.   Mazdekîzm, yek ji kevintirîn û eşkeretirîn tevgerên komînal ên Rojhilata Navîn, fikra civakek wekhev li ser bingehên aborî û exlaqî şekil da. Heta îro jî, hînkirinên wê ji bo civakên ku li ser wekhevî, azadî û hevgirtinê disekinin xalek referansê ya bihêz dimînin. Prensîbên bingehîn ên Hurremîzmê li ser wekheviya zayendî, civakek bê çîn, xwedîtiya milkê komînal, rakirina ol wekî amûrek desthilatdariyê û rêxistina kolektîf a gel in. Ev nirx bi hişmendiya jinane ya dîrokî re li hev tên ku ji hêla kevneşopiya xwedawenda dayik a Mezopotamyayê ve tê xwedîkirin. Hêza hilberîn û temsîla civakî ya jinan di Huramîzmê de ne tenê wekî hêzek piştgir lê di heman demê de wekî hêzek rêber jî ji nû ve hate pênasekirin.   Di dawiyê de, Huramîzm ne tenê berdewamiya Mazdekîzmê ye; ew felsefeyek rizgarker e ku ji hêla têkoşînên jinan ve ji nû ve hatî şekilkirin û bi bîranîna populer a Rojhilata Navîn re deng vedide. Ev pergal, ku li dora prensîbên wekheviya civakî, azadî û berxwedanê hatî şekilkirin, wekî mîrateyek ji rabirdûyê lêgerînên hemdem didomîne.   Serhildana civakî: Babek   Babek el-Hurramî di sedsala 9’an de serokê yek ji serhildanên gelêrî yên herî dirêj û bibandor ên li dijî desthilatdariya Ebasiyan li Azerbaycanê bû. Vê tevgerê rasterast mîrata komînal a Mazdekîzmê bi berxwedanê re yek kir. Babek cotkar, esnaf û beşên bindest ên civakê li dora prensîbên wekheviya zayendî, xwedîtiya komînal, îradeya gel û azadiya olî organîze kir. Mazdekîtî sîstemeke felsefî bû ku li dijî milkê taybet, îmtiyazên çînî û bikaranîna olê wekî amûrek desthilatdariyê li Îranê di sedsala 5’an de bû. Babek ev doktrîn ne tenê wekî mîrateyek rewşenbîrî, lê di heman demê de wekî bingehek îdeolojîk ji bo rêxistin û berxwedana gel bi kar anî. Tevgera Hurramî ramanên Mazdekîtî ji nû ve şîrove kir, prensîbên wekî wekheviya zayendî, milkê hevpar, îradeya rasterast a gel û azadiya olî parast.   Serhildana bi serokatiya Babek di sala 816’an de dest pê kir û 22 salan, heta sala 838’an, dom kir. Her çend serhildana Babek hat tepeserkirin jî, Tevgera Babek felsefeya jiyana hevpar a Mazdekîtiyê veguherand celebek berxwedana siyasî, daxwazên gel ji bo wekhevî, azadî û jiyana hevpar li Rojhilata Navîn bi rêya serhildanek dîrokî eşkere kir. Ev tevger ne tenê beşek ji rabirdûyê ye, lê di heman demê de mîrateyek berxwedanê ye ku îro îlhama lêgerîna edaleta civakî dide.   Pêşengên jiyana hevbeş: Karmatî    Karmatî, civatek in ku di sedsalên 9 û 10’an de li cîhana Îslamî derketine holê û armanca wan avakirina sîstemek civakî ya wekhev û parvekar bû. Ev tevgera Şîa-Îsmaîlî, bi taybetî li Behrêynê navendî bû û li bajarê Dar el-Hicra şêwazek jiyana komînal ava kir. Yek ji aliyên herî berbiçav ên vê sîstemê pozîsyona çalak û wekhev a jinan di jiyana civakî de ye. Di nav Karmatiyan de, jin ne tenê di nav malbatê de, lê di heman demê de di warên giştî û siyasî de jî wekî kesên bi bandor dihatin nasîn. Jin rasterast beşdarî pêvajoyên biryardanê bûn, li kêleka mêran beşdarî civînên asta bilind bûn û di mekanîzmayên rêveberiyê de jî dihatin temsîlkirin.    Di jiyana hevbeş de, milkê taybet rakirin û her kes bû xwedî wan milkan. Jin hem di nav pergalê de cih girt û hem jî sûdê girt, Her wiha di hilberîn û biryaran de rola xwe girtin. Wekî dînî, ji bo jinan meclîsên xwendinê hatin damezrandin û ew hatin teşwîqkirin ku beşdarî nîqaşên zanistî û felsefî bibin. Di vî warî de, Karmatiyan avahiyek ku piştgiriya pêşkeftina rewşenbîrî ya jinan kir. Karmatiyan ne tenê wekheviya aborî û siyasî, lê di heman demê de wekheviya zayendî jî armanc dikirin. Beşdarbûna çalak a jinan hevgirtina îdeolojîk a tevgerê xurt kir û veguherîna wê ya civakî bileztir kir. Jinan roleke dîrokî wekî damezrîner, parêzvan û veguherînerên û pergala wekhevîxwaz listin. Bi giştî Karmatiyan ne tenê rêjîmeke aborî ya dadperwer ava kirin, lê di heman demê de modelek civaka komînal ava kirin ku ji serdema xwe pêşdetir bû, perwerde, wekhevî, hevgirtin û bazirganiya gerdûnî bi hev re kir yek.    Li Anatolyayê Şêx Bedrettîn   Tevgera Şêx Bedreddîn ku di sedsala 15’an de li ser axa Osmanî derket holê, ne tenê serhildanek olî an siyasî bû; ew di heman demê de îfadeyek bihêz a vîzyona civakek wekhev, parvekirin û hevgirtinê bû. Ji bo Bedreddîn, milk divê beşek ji jiyana kolektîf be, ne serdestiya takekesî. Ev raman, ku bi prensîba "yên ku erdê dixebitin, yên ku avê bikar tînin" ve hatî şekilkirin, pêşniyar dikir ku hilberîn ji bo berjewendiya hevpar a hemûyan were pêkanîn. Li dijî hiyerarşiyên civakî, Bedreddîn û hevalên wî modelek jiyanê pêş xistin ku cudahîyên olî, mezhebî û etnîkî paşguh kir û jinan wekî mijarên wekhev di jiyana civakî de nas kir. Borkluce Mustafa û Torlak Kemal, pêkanînerên pratîkî yên tevgera Bedreddîn, xwestin ku vê îdealê bi avakirina gundên komînal li herêmên cûda yên Anatoliyê pêk bînin. Ev ceribandin ku li dora Karaburun û Manîsayê hatine şekilkirin, li ser prensîbên hilberîna hevpar, parvekirina wekhev, xwişk û biratiyê hatine avakirin. Lê belê, ev rêzik ji hêla desthilatdariya navendî ya Osmanî ve wekî gefek hate dîtin û bi xwînî hate tepeserkirin.   Komîna Parîsê   Komîna Parîsê şêweyekî dîrokî yê hikûmetê bû ku di navbera 18’ê Adarê û 28’ê Gulana 1871’an de li paytexta Fransayê hat damezrandin ku tê de karker û kedkaran di hikûmetê de xwedî gotin bûn. Piştî Şerê Fransa-Prûsyayê, gelê Parîsê li dijî polîtîkayên bindest ên hikûmetê û newekheviyên civakî serhildan kir û desthilatdarî bi dest xist. Komînê gelek reformên civakî pêk anîn, di nav wan de veqetandina dêr û dewletê, qedexekirina keda zarokan, wekheviya zayendî û berfirehkirina perwerdehiya belaş. Her wiha destûr da karkeran ku karsaziyên terikandî bigirin destê xwe ku ev yek gaveke şoreşgerî di têkiliyên hilberînê de nîşan da. Lê belê, ev desthilatdariya 72 rojî di dema ku wekî "Hefteya Xwînbar" tê zanîn, ku di 21’ê Gulanê de dest pê kir, ji hêla artêşa Fransî ve bi hovane hate tepisandin. Nêzîkî 20,000 Komînar hatin kuştin û bi hezaran jî hatin sirgûnkirin.   Ew wekî sembola têkoşîna bindestan ji bo diyarkirina çarenûsa xwe di dîrokê de cih girtiye. Prensîbên rêveberiya Komînê ev bûn: vekişîna nûnerên heyî ji aliyê gel ve, dayîna mûçeyên karmendên giştî yên wekhev bi mûçeyên karkeran, rakirina artêşa daîmî û avakirina milîsa gel. Wekî din, dadwer, serokên polîsan û karmendên din ên giştî hatin hilbijartin. Li şûna pergala wezîran a kevneşopî, Komîna Parîsê komîsyon ava kir da ku mijarên cûrbecûr çareser bikin.   Di demekê de ku Komîsyona Kedê mafên karkeran çareser dikir, Komîsyona Perwerdehiyê polîtîkayên perwerdehiyê yên laîk û belaş pêşxist. Komîsyona Ewlehiyê milîsên gel organîze kir û Komîsyona Darayî çavkaniyan birêve bir. Cûrbecûrîya îdeolojîk a di nav Komînê de jî balkêş bû. Nêrînên cuda, di nav de Blanquistler, Jakobenler, Proudhoncular, sosyal demokrat û anarşîst, di vê avahiyê de hebûn. Vê cûrbecûr hem hawîrdorek dewlemend ji bo danûstandina ramanan peyda kir û carinan di biryardanê de zehmetî çêkir. Ev modela îdarî ya bêhempa, ku avahiyek wekhevî û beşdarbûnê bi temsîliyeta rasterast a gel pêşkêş dike, tevgerên şoreşger ên paşîn îlham kir.    Komîna Sovyetê   Komîna Sovyetê şêweyekî rêveberiyê ye ku di destpêka sedsala 20’an de li Rûsyayê derketiye holê û ji aliyê meclîsên gel yên şoreşger ve hatiye avakirin.  Rasterast nûnertiya karker, cotkar û leşkeran dikin. Ji Komîna Parîsê îlham girtiye. Peyva "Sovyet" wateyên wekî "meclîs" an "konsey" hildigire û Yekîtiya Sovyetê di vê wateyê de wekî "Yekîtiya Meclîsan" jî tê hesibandin.   Meclîsên pêşîn di sala 1905’an de hatin damezrandin û bi şoreşa 1917’an re, rêxistina sovyetan, an meclis, bi giranî veguherî Sovyetên Moskow û Petersburgê. Van meclîsan ku bi hev re ji hêla nûnerên karker û leşkeran ve hatin damezrandin, li çareseriyan ji bo pirsgirêkan geriyan, di heman demê de komîteyên rêveberiyê ji bo her du sektoran hatin damezrandin û çavdêriya karê hev kirin. Sovyet li hemî bajarên Rûsyayê hatin damezrandin. Li eniyên şer, sovyetên leşkeran belav bûn. Rêxistin jî bi rêya kooperatîfên gundan, civakên mamoste û cotkaran pêk hatin. Sovyetên cotkaran ên pêşîn li bajaran hatin damezrandin, lê ew di demek kurt de li gundan jî belav bûn û bûn organên girîng ên şoreşê. Sovyetên leşkeran di heman demê de alîkariya avakirina komîteyên çandiniyê li gundan kirin û di encama van pêşveçûnan de, li bajarê Luga sovyetek karker-gundî-leşker hate damezrandin. Bêyî berfirehbûna bilez û rola şoreşger a saziyên Sovyetê, Şoreşa Cotmehê ne mimkun bûya.   Komîna Zapatîsta û rola jinan    Zapatîsta tevgereke şoreşgerî ne ku ji aliyê gelên xwecihî yên li herêma Chiapas a Meksîkayê dijîn ve hatiye damezrandin û ji bo pergaleke civakî ya xweser û wekhevparêz diparêzin. Serhildan ku di roja ku NAFTA di sala 1994’an de ket meriyetê de dest pê kir, ne tenê protestoyek siyasî bû, lê di heman demê de avakirina şêwazek jiyanek alternatîf bû. Navê tevgerê ji Emiliano Zapata, rêberê Şoreşa Meksîkayê, tê. Dirûşma wî, "Erd û Azadî", bingeha îdeolojîk a bingehîn a Zapatîstayan e.   Zapatîstan bi damezrandina herêmên xweser ên serbixwe ji dewletê, sîstema xwe ya rêveberiyê ava kirine. Li van herêman, biryar bi rêya demokrasiya rasterast bi rêya meclîsên gel têne girtin. Erd aîdî civakê ye, ne ya kesan. Çandinî û hilberîn bi kooperatîfan bi hev re têne kirin. Parvekirina dahatê dadperwer  û belavkirina li gorî hewcedariyê bingeh e. Xizmetên perwerde û tenduristiyê bi serbixwe ji dewletê têne organîzekirin. Perwerde bi zimanên xwecihî tê tê dayîn.    Di komînên Zapatîsta de jin, hêza hilgirtî ya şoreşê bûn hem mijar û hem jî domandina veguherîna civakî. Jinên Zapatîsta di meclîsên gel de beşdarî pêvajoyên biryardanê bûn, di kooperatîfan de hatin afirandin û di perwerdehiyê de rolên çalak lîstin. Gihîştina zarokên keç ji bo perwerdehiyê hate esasgirtin û ew bi zimanên xwecihî û li gorî nirxên çandî hatin perwerdekirin. Jinan di vê pergalê de hem wekî mamoste û hem jî wekî xwendekar beşdar bûn û modelek perwerdehiyê ku rolên zayendî dixe ber pirsan û baweriya bi xwe xurt dike hate pêşxistin.   Kibbutz û xwedîtiya kolektîf   Kibbutz wargehên ku ji hêla koçberên cihû ve di destpêka sedsala 20’an de li axên Filistînê hatine damezrandin û li ser prensîbên jiyana hevbeş, wekhevî û hevgirtinê hatine avakirin. Peyva "kibbutz" bi Îbranî tê wateya "civat" û ev avahî wekî yek ji rêxistinên sosyalîst ên pêşeng ên Îsraîlê derket holê. Kibbutz ne tenê wekî rêbazek jiyanê lê di heman demê de wekî projeyek veguherîna îdeolojîk û civakî jî dihatin hesibandin.   Jiyana li Kibbutzê li ser bingeha hevkarî, hevgirtin, parvekirin û wekheviyê ye. Hemû endamên Kibbutzê ji bo xwarin, vexwarin, paqijî û lênêrîna zarokan gihîştina wekhev a qadên jiyanê yên hevpar hene. Ev kar ji hawîrdora malbatê têne dûrxistin û wekî çalakiyên kolektîf ji bo hem mêr û hem jî jinan têne organîzekirin. Lênêrîn, perwerde û mezinkirina zarokan kolektîf in. Perwerde di sîstema kibbutzê de pir girîng bû. Zarok di malên komînal de mezin dibûn, bi perwerdehiya kolektîf dihatin xwedîkirin, û potansiyela wan a takekesî dihat pêşxistin. Jin di van avahiyan de bi mêran re mafên wekhev digirtin û di her warî de, ji hilberînê bigire heya rêveberiyê, roleke çalak dilîstin. Hin Kibbutzim bi hilberîna di sektorên stratejîk ên wekî pîşesaziya parastinê de di aboriya Îsraîlê de cihekî girîng bi dest xistine. Lêbelê, veguherîna neoliberal a ku ji salên 1980’an vir ve pêk hatiye bandor li avahiya kevneşopî ya Kibbutziman kiriye; gelek ji wan taybet bûne û ber bi şêwazên jiyana takekesî ve çûne. Vê guhertinê têgeha wekheviyê di nav civakê de qismî ji holê rakiriye. Wan di heman demê de beşdarîyên girîng li kapîtalîzmê kirine û di deh salên dawî de, ew bi lez veguherîne şîrketên kapîtalîst.   Komûnên Venezuelayê   Komînên Venezuelayê avahiyên xwerêveber in ku li ser bingeha beşdariya rasterast a gel in ku ji hêla prensîbên sosyalîzma sedsala 21’an ve hatine avakirin. Ev modela civakî, bi taybetî bi rêya projeya "dewleta komînal" a ku di bin serokatiya Serokê berê Hugo Chávez de hatî pêşxistin, hate sazûmankirin. Vîzyona siyasî ya Chávez pergalek xeyal dikir ku ji mekanîzmayên dewletê yên kevneşopî derbas dibe û dibîne ku gel bi hev re qadên jiyana xwe rêxistin dikin û birêve dibin. Biryarên herêmî bi rêya meclîsên komînal dihatin girtin û kooperatîf pêvajoya hilberînê bi hev re birêve dibirin. Li hin herêman, kolektîfên çekdar hatin damezrandin da ku ewlehî û parastina xwe peyda bikin. Her çend bi demê re alozî bi saziyên dewletê re derketine holê jî, komûn bûne mînakên herî berbiçav ên lêgerîna gelê Venezuelayê ji bo xweseriya siyasî û aborî.   Wek modelek ku hewl dide prensîbên edaleta civakî, demokrasiya beşdar û hilberîna kolektîf bicîh bîne, komînên Venezuelayê ne tenê li Venezuelayê, lê li seranserê cîhanê bûne mînakek îlhambexş a rêxistinkirina bingehîn a herêmî û şêwazên jiyanê yên alternatîf. Di komînan de, takekes ji civakê re berpirsiyar e; civak cîhek ji bo pêşkeftina takekesî ye; milkê taybet bi sînor an jî redkirî ye; parvekirin û hilberîna kolektîf girîng in; perwerde amûrek bingehîn e ji bo veguherîna hem takekes û hem jî civakê; jin rolên wekhev û çalak digirin ser xwe; wekheviya zayendî tê parastin; rêxistinkirina herêmî û demokrasiya rasterast wekî alternatîfên avahiyên rêveberiya navendî têne dîtin; û ramana komînal, ji paşerojê heya niha, li ser lêgerîna wekhevî, hevgirtin û civakên azad wekî xalên hevpar hatiye avakirin.